Μπαμπά γιατί δεν έγινες Γιαπωνέζος;

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιος ψυχολόγος από αυτούς που μελετούν την παιδική ηλικία που να έχει ασχοληθεί με το πόσο το παγκόσμιο κύπελλο επηρεάζει την διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών – ειδικά των αγοριών. Δεν ξέρω καν αν οι παιδοψυχολόγοι έχουν καταλάβει πώς και πόσο το πρώτο μουντιάλ, που κάποιο αγοράκι θα παρακολουθήσει, μετρά στη διαμόρφωση του μελλοντικού ψυχισμού του – πιθανότατα οι ψυχολόγοι ασχολούνται με πράγματα σημαντικότερα. Αυτό που με βεβαιότητα μπορώ να σας πω με βάση τις δικές μου εμπειρικές παρατηρήσεις είναι ότι το πρώτο μουντιάλ, που ένας πιτσιρικάς παρακολουθεί, είναι κάτι σαν τον πρώτο του έρωτα, την πρώτη του μέρα στο σχολείο και την πρώτη του μεγάλη πίκρα – και ίσως κι ακόμα σημαντικότερο.

Δεν τον σημαδεύει απλά, αλλά πολύ περισσότερο βάζει τις αόρατες βάσεις πάνω στις οποίες διαμορφώνεται η ίδια η μελλοντική του κοσμοθεωρία: η αντίληψή του για τη ζωή και τους κανόνες της. Μου γεννήθηκε αυτή η βεβαιότητα τέσσερα χρόνια πριν στη Βραζιλία. Μετά την ήττα της Σελεσάο από τους Γερμανούς περίμενα στο τέλος του ματς να δω τι θα πουν στην τηλεόραση – αν θα τα βάλουν με τον προπονητή, τους παίκτες, το σύμπαν. Εμφανίστηκε σε μια δύσκολη βραδιά πρώτος ο Ρονάλντο και είπε κάτι σπουδαίο. «Ζητάω συγνώμη στο όνομα των Βραζιλιάνων ποδοσφαιριστών από τους γονείς όλων των παιδιών η ψυχή των οποίων τραυματίστηκε απόψε καθώς έβλεπαν αυτό το παιγνίδι. Μεγαλώνουμε μια για πάντα τραυματισμένη γενιά» είπε. Θα θυμάμαι πάντα αυτή την αλήθεια της απλής δήλωσής του.

Ένα παιδί θυμάται για πάντα το πρώτο μουντιάλ που βλέπει: η ηλικία στην οποία αυτό συμβαίνει μικρή σημασία έχει. Το πρώτο μουντιάλ, που ένα πιτσιρίκι θυμάται, είναι αυτό που το πιτσιρίκι καταλαβαίνει: πρέπει απλά να βρίσκεται σε μια ηλικία που να κατανοεί τη δυσκολία, αλλά και την δύναμη του ποδοσφαίρου, τη σημασία της νίκης, την επιτυχία ή την αποτυχία. Και μετά όλα τα άλλα έρχονται μόνα τους.

Κάθε παιδί διαμορφώνει ένα ποδοσφαιρικό γούστο με βάση την ομάδα ή τον παίκτη που σε ένα μουντιάλ το έχει ενθουσιάσει – αλλά αυτό είναι μάλλον το λιγότερο. Μπορεί απλά να ακούει τον μπαμπά του να επαινεί τη Βραζιλία για να πιστεύει για πάντα ότι οι Βραζιλιάνοι είναι μάγοι ή μπορεί να ακούει σχολιαστές να μιλάνε με θαυμασμό για τον Μαραντόνα ή τον Μέσι για να θεωρεί ότι στην Αργεντινή υπάρχει μια σπάνια φυλή από την οποία βγαίνουν οι καλύτεροι του κόσμου. Όμως η ποδοσφαιρική αισθητική – όπως γενικότερα η αισθητική – με τον καιρό μεταβάλλεται, επηρεάζεται από μόδες, μπορεί και ν αλλάξει. Αυτό που δύσκολα αλλάζει είναι οι αντιλήψεις για το ποδόσφαιρο (και τη ζωή…) που στην παιδική ψυχή διαμορφώνονται. Μην νομίζετε ότι υπερβάλω.

Οι σημερινοί πενηντάρηδες θυμούνται καλά τα μουντιάλ του 1978 και του 1982. Και στα δυο το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι το καλό ποδόσφαιρο (και το καλό γενικότερα…) δεν δικαιώνεται: οι Ολλανδοί έχασαν το τρόπαιο το 1978 παρά την επιστημονική τους προσέγγιση στο ποδόσφαιρο, ενώ οι ωραίοι Βραζιλιάνοι αποκλείστηκαν νωρίς το 1982, αφήνοντας την εντύπωση ότι η ομορφιά είναι λιγότερο σημαντική από την πονηριά και την δύναμη της θέλησης. Εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο έμαθαν να είναι δύσπιστα απέναντι το όμορφο, αλλά και απέναντι στην ίδια την εξέλιξη και μεγάλωσαν με την βεβαιότητα ότι η επιτυχία έχει να κάνει κυρίως με την επιβολή της δύναμης: ο κόσμος που αυτά τα παιδιά έφτιαξαν δεν άφηνε πολλά περιθώρια στην μαγεία της Τέχνης. Ακόμα χειρότερα ήταν τα πράγματα για τα παιδιά που είδαν το 1986 τον Μαραντόνα να σκοράρει με το χέρι και να επιβραβεύεται: το τελικό τους συμπέρασμα ήταν ότι ακόμα και η ιδιοφυΐα έχει ανάγκη την μπαμπεσιά. Εμπλεξαν επίσης με έννοιες όπως η τιμωρία, η επανάσταση, η εξέγερση δίνοντας σε αυτές ένα περιεχόμενο που συναντάς στα κόμικς. Ο Μαραντόνα ήταν ένας ήρωας κόμικς που μεγαλουργούσε στην κανονική ζωή – έκτοτε οι σημερινοί σαραντάρηδες δυσκολεύονται να καταλάβουν τα όρια της πραγματικότητας από αυτά της όποιας προσωπικής τους αυταπάτης. Εχει όμως κι άλλα οδυνηρότερα. Το 2006 δόθηκαν μελοδραματικοί τόνοι στην περίφημη κουτουλιά του Ζινεντίν Ζιντάν: μια βίαιη πράξη καθαγιάστηκε στα παιδικά μάτια – όχι τυχαία όσοι μεγάλωσαν με τις θύμησες του μουντιάλ εκείνου (και είναι σήμερα γύρω στα 30…) θεωρούν τη βία λογικό επακόλουθο κάθε διαφοράς.

Τι θέλω να πω; Ότι ως γονείς πρέπει να είσαστε ευτυχισμένοι και ανακουφισμένοι αν τα παιδιά σας είδαν για πρώτη φορά μουντιάλ φέτος: η πρώτη επαφή τους με το πραγματικό ποδόσφαιρο (και την αληθινή ζωή) έχει αφήσει ευχάριστα μαθήματα. Το VAR λειτούργησε στα παιδικά μάτια ως απόδειξη ότι η τεχνολογία μπορεί να κάνει τον κόσμο δικαιότερο και δεν θα την αντιμετωπίζουν στο μέλλον φοβικά. Οι αποτυχίες του Μέσι και του Ρονάλντο, δηλαδή δυο τεράστιων σούπερσταρ, δεν είχαν να κάνουν με τη δύναμη και τις διαβολιές των αντιπάλων, αλλά αποκλειστικά με τις δικές τους αδυναμίες: τα παιδιά είναι καλό να καταλαβαίνουν πως κανείς δεν σου χαρίζει τίποτα, αν δεν προσπαθείς, όσο χαρισματικός και σπουδαίος κι αν είσαι. Οι εκπλήξεις, που αυτή τη φορά ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης προόδου των μικρότερων, θα βοηθήσουν ώστε να γίνει κατανοητό ότι κανένα όνειρο δεν απαγορεύεται – ακόμα και οι Νοτιοκορεάτες μπορεί να κερδίσουν τους Γερμανούς.

Η ανάδειξη κάποιων χαρισμάτικών πιτσιρικάδων σε πρωταγωνιστές, όπως ο Κίλιαν Εμ Παπέ π.χ είναι για τα παιδιά μια ευκαιρία για να πιστέψουν ότι ο νεανικός ενθουσιασμός είναι όπλο και χάρισμα κι όχι μια αδυναμία που κάποιος πρέπει να δαμάσει: εμείς που το 1982 είχαμε δει τον εικοσιδυάχρονο Μαραντόνα να αποβάλλεται στο ματς με τη Βραζιλία κάτι τέτοια ακούγαμε και τα πιστέψαμε. Είδαν επίσης φέτος τα παιδιά ότι κατάρες δεν υπάρχουν: ακόμα και η Αγγλία μπορεί να προκριθεί στην διαδικασία των πέναλτι – αρκετά με τη μοιρολατρία με την οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Τα παιδιά που είδαν για πρώτη φορά μουντιάλ φέτος θα θυμούνται για πάντα τον προπονητή της Ουρουγουάης κ. Οσκαρ Ουάσιγκτον Ταμπάρες να στηρίζεται στο μπαστούνι του και να κάνει τη δουλειά του – αυτό κι αν ήταν μάθημα ζωής. Αν μάλιστα ήταν και παιδιά πωρωμένα με τη διοργάνωση θα είδαν και θα χάρηκαν τους Γιαπωνέζους, που καθάριζαν το γήπεδο μαζεύοντας τα σκουπίδια τους, αφού προηγουμένως είχαν χειροκροτήσει την ομάδα τους κι ας έχασε από τους Βέλγους στο τελευταίο δευτερόλεπτο.

Τα παιδιά που είδαν το εφετινό μουντιάλ θα κάνουν τον κόσμο μας καλύτερο. Καμία από τις δικές μας προσπάθειες να καταστρέψουμε όσα έμαθαν τον τελευταίο μήνα δεν θα πιάσει τόπο. Όταν εμείς νοσταλγούμε τους παιδικούς μας ήρωες, αυτά θα μας ρωτούν απλά γιατί δεν γίναμε Γιαπωνέζοι….

(ΒΗΜagazino, Iουλιος 2018)